به گزارش خبرگزاری «حوزه»، کتاب «احکام خانواده در پرتو فقه اسلامی» اثری از آیت الله العظمی ناصر مکارم شیرازی است که در آن به احکام شرعی موضوعات مختلف زندگی اشاره شده و «حوزه نیوز» به انتشار این احکام در شماره های گوناگون خواهد پرداخت.

بخش سیزدهم: سقط جنین

۱. سقط غیر مجاز

الف: بعد از انعقاد نطفه

سؤال ۷۱۸. آیا بعد از انعقاد نطفه از بین بردن آن جایز است؟

جواب: در صورتی که یقین یا خوف خطر یا ضرر مهمی برای مادر نباشد، جایز نیست و دیه دارد.

ب: جنین کافر

سؤال ۷۱۹. سقط جنین مسلمان و کافر چه حکمی دارد؟

جواب: واضح است که ساقط کردن جنین مسلمان جایز نیست، حتّی اگر فرزند نامشروع باشد. و در مورد بچّه های کفّار نیز ساقط کردن مجاز نیست، حتّی اگر در مذهب آنها فرزند نامشروع باشد.

سؤال ۷۲۰. آیا در موارد زیر قبل از ولوج روح می توان سقط درمانی انجام داد:

الف) بیماری هایی که می دانیم مسلّماً جنین پس از تولّد خواهد مرد.

ب) بیماری های ژنتیکی.

ج) ناهنجاری های نوزادان «مثل آنانسفالی».

جواب: سقط جنین در این موارد اشکال دارد، به خصوص که پیش بینی های فوق جنبه قطعی ندارد.

سؤال ۷۲۱. عوامل فوق در مورد جنین پس از ولوج روح چگونه خواهد بود؟

جواب: جایز نیست.

ج: جنین غیر شیعه

سؤال ۷۲۲. سقط جنین غیر شیعه چه حکمی دارد؟

جواب: سقط جنین در هیچ مورد جایز نیست; مگر در موارد ضرورت.

۲. مواردی که سقط جنین جایز است

الف: نطفه رشد یافته در لوله آزمایشگاه

سؤال ۷۲۳. اطبا در آزمایشگاه، منی مرد (اسپرم) را با تخمک زن (اوول) در لوله آزمایش قرار داده، و آن را رشد می دهند، بفرمایید:

الف) آیا نطفه رشد یافته را می توان دور افکند، یا این کار حکم سقط جنین دارد، و لذا باید تا طفلِ کامل (صاحب روح) شدن از وی محافظت نمود؟

جواب: نگهداری آن واجب نیست.

ب) اگر دور افکندن آن جایز نباشد، آیا باید دیه سقط جنین پرداخت شود؟ در صورتی که باید پرداخت شود بر عهده کیست؟

جواب: از جواب قبل روشن شد که دیه ندارد.

ج) آیا بین دور انداختن آن قبل از ولوج روح، یا بعد از ولوج، فرقی هست؟

جواب: مادام که به صورت انسان زنده ای در نیامده، حفظ آن دلیلی ندارد.

د) در مورد سؤال فوق، آیا تفاوتی بین نطفه مرد اجنبی با منی زن اجنبیه برای لقاح و رشد در لوله آزمایشگاهی هست؟

جواب: تفاوتی نیست.

هـ) اگر منی متعلّق به مرد و زن اجنبی و اجنبیه باشد، آیا اصل انجام این عمل جایز است؟

جواب: خالی از اشکال نیست.

ب: در صورتی که جنین ناقص الخلقه شود

سؤال ۷۲۴. در زن حامله ای که مبتلا به سرطان رحم شده، و درمان آن هم به اشعه درمانی نیاز دارد، و دادن اشعه هم باعث ناقص الخلقه شدن جنین می شود، آیا می توان قبل از اشعه درمانی، سقط درمانی کرد؟

جواب: اگر ناقص الخلقه شدن او قطعی و شدید است، و در مراحل نخستین بارداری و قبل از رسیدن به مرحله جنینِ کامل باشد، و راه درمان نیز منحصر به این راه گردد مانعی ندارد.

ج: جان مادر در خطر باشد

سؤال ۷۲۵. معمول است که در زنان حامله مبتلا به سرطان «مثلاً سرطان پستان» اگر سرطان از نوع پیشرفته باشد حمل در هر مرحله ای باشد سقط درمانی را انجام داده و به درمان مادر می پردازند. و این کار از «دو نظر» اهمّیت دارد: نخست اینکه حیات مادر در خطر است، و دیگر اینکه با اجازه ندادن به ختم حاملگی هم مادر از بین می رود و هم فرزند بدون مادر به جای می ماند. بدین جهت اگر سرطان از نوع اوّلیه باشد، و حاملگی در ماه های انتهایی، صبر می کنند تا جنین به حدّ قابلیت زندگی برسد، و سپس با عمل جرّاحی آن را زودتر از موعد از شکم خارج، و تحت مراقبت ویژه او را بزرگ می کنند. و اگر حاملگی در ماه های اولیه باشد، سقط درمانی انجام شده، و درمان سرطان هم صورت می پذیرد. البتّه در این موارد سقط درمانی در صورتی انجام می پذیرد که درمان اساسی سرطان برای جنین مضر باشد، مثل شیمی درمانی. یا اشعه درمانی; آنچه در بالا آمد از منظر شرع چه حکمی دارد؟

جواب: اگر حیات مادر در خطر باشد، و جنین ماه های اوّل را طی کند مانعی ندارد. و متولّد کردن بچّه قبل از موعد وپرورش او با شرایط ویژه هم اشکالی ندارد.

سؤال ۷۲۶. زنی که در ماه هفتم حاملگی به سر می برد، در اثر تصادف نیاز به عمل جرّاحی فوری پیدا می کند، که لازمه اش بیهوش نمودن اوست، ولی در اثر بیهوشی بچّه می میرد (علم یقینی به فوت بچّه داریم) آیا جایز است مادر، جرّاحی و عمل شود؟

جواب: اگر جان مادر در خطر است و راه منحصر به عمل جرّاحی و بیهوشی باشد مانعی ندارد.

سؤال ۷۲۷. در فرض بالا در صورتی که احتمال فوت بچّه برود، آیا باز هم جایز است مادر عمل شود؟

جواب: با شرایط بالا، این فرض به طریق اولی جایز است.

سؤال ۷۲۸. اگر پس از ولوج روح، علم به تلف شدن مادر و جنین باشد، آیا سقط جنین جایز است؟

جواب: در فرض مسأله، که اگر مادر به همان حال باقی بماند هر دو می میرند، می توان با سقط جنین جان مادر را نجات داد.

سؤال ۷۲۹. اگر طبیب تشخیص قطعی دهد که ماندن جنین موجب مرگ مادر می گردد، بفرمایید:

الف) آیا جایز است جنین را در شکم مادر از بین ببرد، تا مادر سالم بماند؟

جواب: چنانچه خلقت جنین کامل نشده مانعی ندارد.

ب) آیا می توان مادر را به همان حال باقی نهاد تا بچّه سالم بماند و مادر بمیرد؟

جواب: هرگاه بچّه به صورت انسان کامل در نیامده باشد، سقط جنین برای نجات مادر اشکال ندارد.

ج) اگر در باقی گذاردن مادر به همان حال، احتمال مرگ، هم برای مادر و هم برای بچّه در کار باشد تکلیف چیست (یعنی احتمال مرگ و سلامت برای هر دو مساوی باشد)؟

جواب: اگر بدانیم یکی از آن دو قطعاً نجات پیدا می کند، باید آنها را به حال خود گذاشت تا یکی از آن دو بدون دخالت انسان دیگری نجات یابد. و اگر امر دایر میان این است که هر دو بمیرند یا فقط جنین بمیرد، می توان جنین را سقط کرد تا مادر زنده بماند.

د) آیا حکم فوق نسبت به جنین قبل از ولوج روح تفاوت دارد؟

جواب: از جواب های بالا معلوم شد.

د: سلامتی مادر در خطر باشد

سؤال ۷۳۰. خانمی دچار بیماری چشمی گردیده، و اطبّا نظر به عمل جرّاحی به طور اورژانسی داده اند; امّا متأسّفانه این خانم دارای حمل سه ماهه است، و به ناچار باید سقط جنین کند، و بعد عمل جرّاحی چشم را به انجام برساند. و اگر چشم خود را عمل نکند کور می شود، و همچنین ضررهای زیادی به جنین وارد می گردد، در این صورت آیا سقط جنین جایز است؟

جواب: در فرض مسأله پایان دادن به بارداری ظاهراً مانعی ندارد.

سؤال ۷۳۱. آیا در موارد زیر می توان سقط جنین کرد؟

الف) مادر بیمار باشد، و ادامه حاملگی (با تشخیص پزشک، و وضعیتی که مادر دارد، و خودش نیز تشخیص داده) باعث تشدید بیماری و وخامت حال مادر گردد.

ب) بیماری فوق به درجه ای برسد که حیات مادر متوقّف بر سقط جنین باشد.

ج) مادر در کمال صحّت و سلامتی است، و هیچگونه خطری او را تهدید نمی کند، و جنین نیز سالم است، ولی دو سر دارد. یا سر جنین به شکل انسان نیست، و اگر با چنین حالتی متولّد شود، طبق تشخیص پزشک، ممکن است چند روز پس از تولّد از دنیا برود. یا ادامه حیات چنان فرزندی برای خود او، و والدین و جامعه مشکلاتی خواهد داشت.

د) در فروض فوق، حکم مسأله را قبل و بعد از ولوج روح بیان فرمایید.

هـ) در هر صورت، آیا مسئولیتی از نظر شرعی برای پزشک و زوجین وجود دارد؟

و) چنانچه لازم باشد پزشک مرد اقدام به سقط جنین نماید، چه حکمی دارد؟

جواب: سقط جنین تنها در صورتی جایز است که جان مادر در خطر باشد.

همچنین اگر بیماری شدیدی مادر را تهدید کند، و جنین هنوز به مرحله دمیدن روح نرسیده باشد. و نیز اگر تشخیص قطعی داده شود که جنین به گونه ای ناقص است که برای پدر و مادر و اطرافیان سبب عسر و حرج شدید می شود، مشروط بر اینکه روح در آن دمیده نشده باشد. در این سه صورت، ختم حاملگی جایز است است. و اگر راه منحصر به طبیب مرد باشد، در این صورت مانعی ندارد. و احتیاط آن است که پدر و مادر، طبیب را نسبت به دیه تبرئه کنند.

ر: جنین معیوب یا ناقص الخلقه باشد

سؤال ۷۳۲. آیا سقط عمدی جنینی که مطمئنّیم یا احتمال می دهیم، معیوب و نارسا متولّد خواهد شد، در هر ماهی از بارداری اگر دیه لازمه پرداخت شود، مجاز است؟

جواب: هرگاه در مراحل ابتدایی جنین باشد، و جنین به صورت انسان کامل در نیامده باشد، و باقی ماندن جنین در آن حالت و سپس تولّد ناقص آن باعث عسر و حرج شدید برای پدر و مادر گردد، با این شرایط مانعی ندارد. و احتیاطاً باید دیه را بدهند.

سؤال ۷۳۳. با عکس برداری از جنین درون شکم مادری، معلوم شد که جنین ناقص الخلقه می باشد، و پس از تولد مانند تکه گوشتی به کناری خواهد افتاد، و هیچ گونه فعّالیتی نمی تواند داشته باشد، و فاقد هرگونه درک و شعور انسانی خواهد بود، بفرمایید:

الف) آیا جایز است در همان حال جنین بودن ـ قبل از ولوج روح یا بعد از ولوج روح ـ جنین را ساقط نمود؟

جواب: هرگاه در مراحل ابتدایی جنین باشد، و جنین به صورت انسان کامل در نیامده باشد، و باقی ماندن جنین در آن حالت و سپس تولّد ناقص آن باعث عسر و حرج شدید برای پدر و مادر گردد، با این شرایط مانعی ندارد، و احتیاطاً باید دیه را بدهند.

ب) اگر این طفل به دنیا آمد و سپس بیمار شد، آیا جایز است که هیچ گونه اقدامی در مورد درمان وی انجام نداد تا زودتر بمیرد، و چه بسا از درد و رنج هم راحت شود؟

جواب: خالی از اشکال نیست.

سؤال ۷۳۴. با توجه به اینکه در برخی از سؤالات بالا حکم سقط بعد از ولوج روح و قبل از آن متفاوت بیان شده، لطفاً بفرمایید که ولوج روح چه زمانی است؟

جواب: هنگامی است که بچّه در شکم مادر به حرکت در می آید، که معمولاً در حدود چهار ماهگی است.

سؤال ۷۳۵. در صورت اطمینان داشتن به ناقص الخلقه بودن جنین بعد از ولوج روح، آیا مجاز به سقط هستیم (با توجّه به تبعات شدید به دنیا آمدن آن برای والدین و جامعه و ...)؟

جواب: در صورتی که روح در جنین دمیده شده باشد، که معمولًا پس از چهارماهگی حاصل می شود، ساقط کردن آن جایز نیست.